یکی از بهترین جاذبه های تاریخی گرگان، خانهها و ابنیههای تاریخی آن میباشندکه در دورههای مختلف ساخته شدهاند. این ابنیه ها شامل ساختمانهایی با کاربریهای مختلفی میباشند. برخی از آنها ساختمانهای دفاعی هستند که در گذشته برای محافظت از شهر بکار میرفتهاند. برخی دیگر به خانوادهها و خاندانهای قدیمی تعلق داشتهاند و ساختمانهایی وجود داشتهاند که برای استفاده عمومی طراحی شدهاند،در ادامه به توضیح این آثار میپردازیم.
1.کاخ آقا محمدخان قاجار در گرگان
کاخ آقا محمد خان، یکی از نمادهای مهم دوران قاجار در گرگان، که به دستور همین پادشاه ساخته شد، امروزه به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری این شهر شناخته میشود. این کاخ اولین ساختمان بزرگ دوره قاجار در گرگان بوده است که در زمان صفویه به نام باغ عباسخانی شناخته میشد. با حکومت آقا محمد خان، این زمین و ساختمان به او واگذار شد و او کاخ خود را بر روی این زمین احداث نمود.
از آن زمان تا به امروز، کاخ آقا محمد خان به عنوان یکی از کمترین ساختمانهای باقیمانده از آن دوران در گرگان، به وجود مانده است. این ساختمان با تزئیناتی همچون دو ستون چوبی با سرستونهای مقرنس، که هنوز هم بخشی از تزئینات باقی مانده از آن دوران هستند، مورد توجه بازدیدکنندگان قرار دارد.
متأسفانه، امکان ورود به داخل این عمارت ممنوع است و تنها میتوانید فضای بیرونی آن را مشاهده کنید. این کاخ با نقاشیهای گوناگون و دارای تزئینات مختلف در گذشته باغی زیبا و محل اقامت آقا محمد خان بوده است، اما امروزه بخشی از تاریخ و فرهنگ این شهر و کشور را نمایان میکند.
آدرس: گرگان خیابان کاخ، روبهروی دبیرستان ایرانشهر (نمایش روی نقشه)
2.سرای باقریها در گرگان
سرای باقریها، یکی از بهترین مکانهایی است که به شما اجازه میدهد تا به زندگی در دوران گذشته پی ببرید. این سرای متعلق به خانوادهای با نام باقری است که در آن سه برادر به همراه فرزندانشان زندگی میکردند. با گذشت زمان و گسترش خانواده، خانهشان با ساخت بناهای جدید در بخشهای دیگر زمین گسترش یافت.
این خانواده بیشتر در حوزه تجارت فعالیت میکردند و بخش قابل توجهی از بازار نعلبندان گرگان تحت مالکیت آنها بود. پس از چند نسل زندگی در این خانه، این اثر فرهنگی به میراث ملی تبدیل شد و به بوتیک هتل و رستوران هفتپیکر تبدیل شد که امروزه به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری مهم گرگان شناخته میشود.
بخش موزه و رستوران این ساختمان، یکی از جذابترین قسمتهای آن است که طعمهای فراموششده غذاهای ایرانی را بازسازی کرده و با رعایت آداب فرهنگ ایرانی، مهمانان خود را پذیرایی میکند. این مجموعه علاوه بر ارائه خدمات رستورانی، تورهای مختلف نیز برگزار میکند و با برنامهریزی دقیق، تجربهای بینظیر از فرهنگ و تاریخ گرگان را برای بازدیدکنندگان فراهم میآورد.
آدرس:گرگان محله نعلبندان، جنوب امامزاده نور (نمایش روی نقشه)
3.خانه شیرنگی گرگان
خانه شیرنگی، که به نام خانه شیرنگیها هم شناخته میشود، یکی از جواهرات تاریخی گرگان است که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول بنا شده است. این خانه در مرکز یک حیاط قرار دارد و دارای دو طبقه است. تزیینات دیوارههای خانه شامل گچبری، گلوبوته، خطوط قرآنی و دیگر هنرهای معماری است که زیبایی خاصی به آن میبخشد.
سقف این ساختمان از سفال ساخته شده و خود به تنهایی جذابیت خاصی دارد. دو حوض نیز در این خانه وجود دارد که در گذشته برای تأمین آب ساختمان به کار میرفتند و به زیبایی و کمال خانه افزودهاند.
برای بازدید از خانه شیرنگی، لازم است که قبل از آن، هماهنگیهای لازم را انجام دهید زیرا دسترسی به داخل خانه محدود است و تنها با هماهنگی میتوان به دیدن این شاهکار معماری و هنری پرداخت.
این خانه به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و تاریخی گرگان، با تمامی زیبایی و جذابیت خود، مورد توجه بازدیدکنندگان و علاقهمندان به فرهنگ و هنر قرار دارد.
آدرس:گرگان محله نعلبندان، جنوب امامزاده نور (نمایش روی نقشه)
4.خانه دارویی
انه دارویی، یکی از خانههای تاریخی مهم گرگان است که در خیابانی به همین نام قرار دارد. این ساختمان شامل دو بخش مسکونی است که یکی از دوره پهلوی اول و دیگری از دوره قاجار میباشد. این خانه در گذشته دچار آتشسوزی شده است، اما خوشبختانه بنا به گفته مسئولان، آسیب جدی به ساختمان وارد نشده است.
با توجه به آتشسوزی که بر روی سقف و هنگام مرمت اتفاق افتاده بوده، حالا در دستور کار مرمتگران است که سقف را احیا و بازسازی کنند. بازدید از خانه دارویی تنها زیر شرایط خاص و با انجام مکاتبات قبلی امکانپذیر است، به منظور حفظ و نگهداری از ارزشهای تاریخی و فرهنگی آن.
این خانه به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی شهر گرگان، با آثار هنری و معماری خاص خود، همواره مورد توجه علاقهمندان به تاریخ و هنر قرار دارد و بازدیدکنندگان را به دنیای دورانهای گذشته میبرد.
آدرس:گرگان خیابان باغ شاه، کوچه پشت سپاه (نمایش روی نقشه)
5.خانه تقویها
خانه تقویها، که متعلق به خاندانی تاجر با همین نام است، یکی از خانههای تاریخی مهم در گرگان است که در دوره قاجار ساخته شده است. این خانه در طول زمان از کاربریهای مختلفی بهره برده است؛ ابتدا به عنوان مسکونی برای خانواده تاجری که زندگی میکردند، سپس به عنوان مدرسه و برای کاربردهای مختلف دیگر استفاده شده است.
خانه تقویها دارای بناها و حیاطهای متنوعی است که با استفاده از موادی همچون آهک، آجر، گچ، خشت خام و چوب ساخته شدهاند. این مواد به طراحی و ساختماندهی با قابلیتهای معماری خاص خود، زیبایی و مقرون به صرفه ایجاد کردهاند.
امروزه، بخشی از خانه تقویها به یک کافه تبدیل شده که با صفا و جذابیت خود، مکانی برای لذت بردن از فضای تاریخی و همچنین معماری زیبا این خانه محسوب میشود. این تغییر کاربری، از یک خانه تاریخی به یک نقطه ملاقات فرهنگی و اجتماعی در شهر گرگان تبدیل شده است که بازدیدکنندگان را به یک تجربه فراموشنشدنی دعوت میکند.
آدرس:گرگان خیابان امام خمینی، خیابان آفتاب 15، جنب امامزاده نور، روبهروی میراث فرهنگی (نمایش روی نقشه)
6.کاروانسرای قزلق
کاروانسرای قزلق، یکی از نمونههای باارزش کاروانسرای کوهستانی است که در فاصله حدود ۳۵ کیلومتری از مرکز شهر گرگان واقع شده است. این کاروانسرا احتمالاً در دوره صفویه ساخته شده و از مصالحی همچون سنگ، ملات گچ، آهک و ساروج برای ساختمان آن استفاده شده است.
یکی از ویژگیهای بارز کاروانسرای قزلق، وجود حفرههایی در هر حجره است که برای روشنایی و گرم کردن داخل کاروانسرا در فصول سرد به کار میرفتهاند. طرح معماری این کاروانسرا بر پایهی سرپوشیدگی است و در داخل آن دالان و اتاقها یا حجرههای مختلف وجود دارد.
مهم است بهیاد داشته باشید که امکان اقامت در کاروانسرای قزلق وجود ندارد و هیچ امکانات رفاهی نیز در آن فراهم نیست. این کاروانسرا به عنوان یک بنا تاریخی و فرهنگی، شاهد سفرهای تاریخی و جذاب در منطقهی گرگان میباشد، که بازدیدکنندگان را به دنیای دورانهای گذشته میبرد.
آدرس:فاصله 35 کیلومتری جنوب شرقی گرگان (نمایش روی نقشه)
7.دیوار دفاعی بزرگ گرگان
دیوار دفاعی گرگان، یکی از بزرگترین و مهمترین دیوارهای دفاعی تاریخی در جهان است که در دوره ساسانیان ساخته شده است. این دیوار با طول تقریبی 200 کیلومتر و عرض حدود 10 متر، از شرق دریای خزر تا شرق استان گلستان کشیده شده است. مردم محلی به آن با نامهای مختلفی از جمله “مار سرخ”، “سد اسکندر”، “سد پیروز”، “سد انوشیروان” و “قزل آلان” معروف هستند.
این دیوار کاملاً از آجر ساخته شده و رنگ قرمز آجرها به آن نام “مار سرخ” را برای آن برجسته کرده است. ارتفاع دقیق این دیوار تخمین زده میشود که بین 6 تا 10 متر است. در جلوی دیوار، یک خندق نیز وجود داشته که طول آن حدود 200 متر و عرض آن حدود 30 متر بوده است.
کاوشهای انجام شده نشان میدهد که در اطراف دیوار دفاعی گرگان، حدوداً 30 قلعه دفاعی، 25 قلعهپادگان و 150 کوره نظامی وجود داشته است، که نشان از اهمیت و استراتژیک بودن این ساختمان دفاعی دارد. بر اساس پژوهشها، تقریباً 30 هزار سرباز در طول این دیوار مستقر بودهاند، که آن را به یک پایگاه دفاعی قوی در برابر مهاجمان شمال ایران تبدیل کرده است.
آدرس:شمال گنبد کاووس به سمت کلاله و مراوهتپه (نمایش روی نقشه)
8.کاخ موزه گرگان
کاخ موزه گرگان، که به دستور شاه رضا پهلوی ساخته شد، یکی از نمادهای فرهنگی و تاریخی شهر گرگان است. این بنا اصولاً در دوره پهلوی به موزه تبدیل شد و اکنون به عنوان یک مرکز فرهنگی و گردشگری مهم در منطقه شناخته میشود. در کنار کاخ موزه، ادارات دولتی و ساختمانهای دیگری نیز واقع شدهاند که تنها زیبایی ظاهری مکان را افزایش نمیدهند، بلکه به تاریخ و فرهنگ این ناحیه نیز رویکردی دارند.
بخشهای مختلف کاخ موزه شامل تندیسهای مشاهیر و اشیای تاریخی از دورههای مختلف هستند که برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شدهاند. این موزه نقطه تجمع واقعی برای آنهایی است که علاقهمند به مطالعه و آشنایی با فرهنگ و تاریخ منطقه هستند.
پس از بازدید از کاخ موزه گرگان، با استراحت در پارک شهر گرگان میتوانید لذت بردید و از زیباییهای طبیعی و فرهنگی اطرافتان بهرهمند شوید. این موزه به عنوان اولین موزه در شمال کشور اهمیت بیشتری دارد و به همین دلیل نقش بسیار مهمی در حفظ و نمایش فرهنگ منطقه دارد.
آدرس:گرگان میدان ولیعصر، پارک شهر (نمایش روی نقشه)
9.موزه صنایع دستی گرگان (خانه امیر لطیفی)
موزهٔ مذکور، که در خانه امیر لطفی قرار دارد، نمونهای زیبا از معماری اواخر دوره قاجار است. این بنا با توازن و تقارن خاص خود، بهخوبی میتواند نظر هر بینندهای را جلب کند. مصالح بهکاررفته در ساخت این بنا، از جمله چوب، ملات آهکی و سفال، با طبیعت و اقلیم گرگان بهخوبی سازگار هستند.
خانه امیر لطفی در محله تاریخی نعلبندان و در نزدیکی مسجد جامع و بازار نعلبندان قرار گرفته است. این موقعیت مکانی، بازدیدکنندگان را قادر میسازد تا علاوه بر بازدید از موزه، از دیگر جاذبههای تاریخی و فرهنگی این محله نیز دیدن کنند.
در موزهٔ امیر لطفی، بخشهای مختلفی به نمایش گذاشته شده است که شامل کارگاههای سنتی مسگری، آهنگری، بافندگی، خراطی و حصیربافی میشود. این بخشها نشاندهندهٔ هنرها و صنایع دستی قدیمی منطقه هستند. علاوه بر این، بازدیدکنندگان میتوانند با بخشی از زندگی روستایی مردم این منطقه آشنا شوند و درک بهتری از سبک زندگی سنتی آنها پیدا کنند.
یکی از اهداف اصلی این موزه، حفظ و نگهداری آثار هنری و صنایع دستی منطقه، و معرفی سبک زندگی مردم محلی به بازدیدکنندگان است. این موزه بهعنوان پلی بین گذشته و حال، نقش مهمی در انتقال فرهنگ و هنر سنتی به نسلهای آینده ایفا میکند.
آدرس: گرگان خیابان امام خمینی، خیابان لاله 8 (نمایش روی نقشه)
10.موزه باستان شناسی گرگان
این موزه در سال 1355 تأسیس شد و ابتدا با عنوان “موزه سنگ قبر” شروع به فعالیت کرد. این سنگ قبرها که همچنان در موزه به نمایش گذاشته میشوند، قدمت زیادی دارند و در نوع خود بسیار جالب توجه هستند. در سال 1367، اشیاء دیگری نیز به این موزه اضافه شدند که عمدهٔ آنها شامل اشیاء باستانشناسی بودند.
در حال حاضر، این موزه تاریخ و تمدن مردم دشت گرگان را از هزار سال پیش تاکنون به نمایش میگذارد. مجموعهٔ غنی این موزه شامل آثار هنری، صنایع دستی، و اشیاء باستانشناسی است که به بازدیدکنندگان این امکان را میدهد تا با فرهنگ و تمدن این منطقه بهخوبی آشنا شوند. موزه امیر لطفی نقش مهمی در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و انتقال آن به نسلهای آینده ایفا میکند.
بازدیدکنندگان میتوانند در این موزه بخشهای مختلفی از جمله کارگاههای سنتی مسگری، آهنگری، بافندگی، خراطی و حصیربافی را مشاهده کنند. همچنین، بخشی از زندگی روستایی مردم منطقه به نمایش گذاشته شده است که به فهم بهتر سبک زندگی و تاریخچه مردم گرگان کمک میکند.
آدرس:گرگان خیابان شهدا، نبش چهارراه شهدا، کنار امامزاده عبدالله (نمایش روی نقشه)
11.موزه سنگ و گوهر آمتیست گرگان
محتوای غنی این موزه آن را به یکی از موزههای متفاوت گرگان تبدیل کرده است. اما در کنار این موزه، موزه سنگ و گوهر آمتیست نیز جایگاه ویژهای دارد. در موزه سنگ و گوهر آمتیست، شما میتوانید نمونههای نادری از سنگها، کانیها، گوهرها و فسیلها را مشاهده کنید. این آثار از قسمتهای مختلف ایران و جهان گردآوری شدهاند.
یکی از آثار برجسته این موزه، یک شهابسنگ چندمیلیاردساله است که به دلیل قدمت و نادر بودنش بسیار مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، فسیلی مربوط به دوره ژوراسیک از دیگر نمونههای جالب توجه این موزه است.
از اهداف بانیان این موزه، توسعه علم زمینشناسی است. در راستای این هدف، موزه دورههای مختلفی از جمله گوهرشناسی و گوهرتراشی را برگزار میکند. این کلاسها به صورت تئوری و عملی برگزار میشوند و نشاندهنده تلاش موزه برای ارتقاء دانش زمینشناسی در جامعه است.
علاوه بر بخشهای مختلف و فعالیتهای آموزشی، موزه دارای بخشی به عنوان فروشگاه نیز میباشد که بازدیدکنندگان میتوانند از آن خرید کنند. این فروشگاه معمولاً محصولاتی مرتبط با سنگها و گوهرها را عرضه میکند، که ممکن است شامل نمونههای کوچک سنگها، کانیها و جواهرات دستساز باشد.
آدرس:گرگان خیابان ولیعصر، نبش خیابان عدالت 33، مجتمع قیاسی، طبقه دوم (نمایش روی نقشه)
مساجد و مدارس گرگان
مساجد و مدارسی که در گرگان هستند، تاریخ این شهر را بهخوبی نمایش میدهند. با وجود مستندات و سبک معماری این ساختمانها، اطلاعات خوبی از قدمت و حکمرانان این خطه بهدست میآید. پیشنهاد میکنیم که اگر به کسب اطلاعات از سبک معماری بناهای تاریخی و کاربرد آنها علاقه دارید، حتماً به مدارس و مساجد گرگان سر بزنید.
12.مدرسه عمادیه گرگان
مدرسه عمادیه یکی از قدیمیترین مدرسههای کشور است و به عنوان یکی از اصلیترین مکانهای دیدنی گرگان شناخته میشود. ساخت این مدرسه، بر اساس مستندات تاریخی، به اواخر دوره تیموریان برمیگردد. مصالح بهکار رفته در ساختمان شامل آجر، خشت، سفال، سنگ و چوب است. با وارد شدن به این مدرسه میتوانید از آجرکاریهای زیبا و طاقهای جناغی و هلالی آن لذت ببرید. یک حوض در مرکز حیاط قرار دارد که به دلنشینی فضا میافزاید.
مدرسه عمادیه در طول عمر خود چندین بار مرمت شده است. امروزه از این مدرسه بهعنوان حوزه علمیه استفاده میشود و طلاب در آن به فراگیری دروس مشغولند. این مدرسه تاریخی محل تحصیل بزرگانی چون ملاصدرا و میرداماد بوده است.
برای بازدید از مدرسه عمادیه، هماهنگی با مسئولین مدرسه یا حوزه علمیه ضروری است. این اقدام به دلیل استفاده فعال از مدرسه بهعنوان حوزه علمیه است که نیاز به تنظیم بازدیدها دارد.
آدرس:گرگان محله درب نو، خیابان امام خمینی (نمایش روی نقشه)
13.مسجد جامع گرگان
مسجد جامع گرگان یکی از ابنیه قدیمی این شهر است که بر اساس معماری و تزئینات آن، مربوط به دوره سلجوقی است. طبق منابع تاریخی، تنها بخشی که از دوران سلجوقی باقی مانده، مناره آجری آن است. این مسجد در دورههای تاریخی مختلفی همچون افشاریه، قاجاریه و پهلوی مرمت و بازسازی شده است. کتیبههای باقیمانده از دوران مختلف، شاهدی بر این بازسازیها هستند.
از جمله تزئینات این بنا میتوان به آجرکاری، کاشیکاری و خطوط کوفی اشاره کرد که زیبایی و جذابیت خاصی به مسجد میبخشند. با توجه به محراب و جهت آن، به نظر میرسد که مسجد جامع گرگان از ابتدا برای سنیها ساخته شده باشد.
مسجد جامع گرگان به دلیل قدمت و ارزش تاریخی خود، یکی از مهمترین و دیدنیترین بناهای تاریخی این شهر است و بازدید از آن میتواند تجربهای فرهنگی و تاریخی ارزشمند برای علاقهمندان به معماری اسلامی و تاریخ ایران باشد.
آدرس:گرگان خیابان امام خمینی، جنب بازار نعلبندان (نمایش روی نقشه)
14.امامزاده روشنآباد
امامزاده روشنآباد با قدمت چند صدساله خود، یکی از جاهای دیدنی منطقه روشنآباد محسوب میشود. تاریخ دقیق ساخت این امامزاده مشخص نیست، اما پژوهشگران احتمال میدهند که این بنا در قرن 9 ساخته شده باشد. امامزاده روشنآباد در فاصله بین گرگان و کردکوی قرار دارد و در داخل شهر گرگان نیست.
این مکان به دلیل اهمیت تاریخی و مذهبی خود، مقصدی مناسب برای علاقهمندان به تاریخ و بازدید از مکانهای باستانی است. اگر تصمیم به بازدید از این امامزاده دارید، بهتر است بدانید که این مکان دیدنی در روزهای پنجشنبه و جمعه کمی شلوغ میشود.
امامزاده روشنآباد در یک باغ مشجر و در کنار یک قبرستان قرار دارد، که به فضای آن حال و هوای خاصی میبخشد. بازدید از این امامزاده میتواند تجربهای معنوی و تاریخی برای بازدیدکنندگان باشد.
آدرس:گرگان فاصله 15 کیلومتری جاده گرگان به مازندران، روستای روشنآباد (نمایش روی نقشه)